بررسی تأثیر مزارات درتوسعه ی ساختار شهریِ شهر تبریز از دوره ی ایلخانی تا صفوی

شهر تبریز پیشینه ای کهن دارد که مدیون موقعیت جغرافیایی و اقلیمی مناسب آن است. این وضعیت جغرافیایی تبریز را از دیرباز به یک مرکز زیستگاهی همیشگی مبدل کرده است. این شهر در قرون اولیه ی اسلامی بر محوریت مسجد جامع، بازار، میدان و قصر حکومتی گسترش یافت. در دوره ی ایلخانی، با انتقال مرکز حکومت از مراغه به تبریز توسط آباقاخان بیش از پیش، مورد توجه عرفاء، شعراء، اولیاء و وزرای زیادی از مناطق مختلف ایران و ممالک همجوار گردید. این افراد در زمان حیات خود در  شهر، در برخی از مواقع باعث پدیدآمدن فضاهای معماری جدیدی همچون زوایا و خانقاه شدند که پس از فوت نیز، اغلب شاهد شکل گیری مزارات و حظیره ها به عنوان فضاهای جدید شهری پس از اسلام هستیم. این روند همچنان تا اواسط حکومت صفوی و اعتبار شهر تبریز به عنوان پایتخت ادامه داشته است. سؤال اصلی مقاله حول این موضوع است که آیا مزارات عرفاء، شعراء، اولیاء و وزراء تأثیری در توسعه ی ساختار شهریِ شهر تبریز در دوره ی پایتختی این شهر یعنی ایلخانی و صفوی داشته است؟ از این رو، هدف از این پژوهش بررسی تأثیر مزارات در توسعه ی ساختار شهریِ شهر تبربز از قرون 7 الی 10 ه.ق. یعنی دوران حکومت ایلخانی تا صفوی در تبریز می باشد. برای اثبات این موضوع نیز معرفی کتاب هایی چون روضات الجنان، روضه اطهار، اولادالاطهار و منظر الاولیاء لازم بنظر می رسد. برای دستیابی به هدف اصلی پژوهش، گردآوری اطلاعات به روش توصیفی با بهره گیری از ابزار کتابخانه ای و میدانی انجام گرفته است. همچنین تجزیه و تحلیل اطلاعات گردآوری شده به شیوه تحلیلی-تطبیقی صورت پذیرفته است. یافته های پژوهش حاکیست در دوره ی ایلخانی مزارات یکی از عوامل مؤثر در احداث باروی غازانی بوده اند. همچنین شکل گیری حظیره ها و آرامگاه های افراد مشهور تأثیر چشمگیری در گسترش برخی از راه ها از جمله راه ارتباطی دو مجموعه ی ربع رشیدی و شنب غازان در شرقی ترین و غربی ترین نقطه ی شهر و مکانیابی برخی از عناصر شاخص معماری از جمله عمارت دمشقیه، مقبره شاه حسین ولی و خانقاه کمال خجندی و به تبع آن فضاهای شهری همچون مجموعه سیدحمزه که بنام مقبره الشعرا نیز شهرت یافته است؛ داشته اند. علاوه بر آن وجود این حظیره ها و تجمع قبور منجر به شکل گیری گورستان های معروفی همچون سرخاب، گجیل، چرنداب و قله در  شهر تبریز گشته اند.